Komisja Genetyki Sądowej Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii

Przewodniczący: prof. dr hab. n. med. Tomasz Grzybowski (Bydgoszcz)
Członkowie: dr hab. Wojciech Branicki, prof. nadzw. (Kraków)
prof. dr hab. n. med. Tadeusz Dobosz (Wrocław),
dr hab. n. med. Renata Jacewicz (Łódź),
dr hab. n. med. Piotr Kozioł (Lublin),
insp. Małgorzata Kwietniewska (Warszawa)
prof. dr hab. n. med. Ryszard Pawłowski (Gdańsk),
dr hab. n. med. Witold Pepiński (Białystok)
prof. dr hab. n. med. Rafał Płoski (Warszawa)
prof. dr hab. n. med. Zofia Szczerkowska (Gdańsk)
Sekretarz Komisji: dr hab. n. med. Marcin Woźniak (Bydgoszcz)

Bydgoszcz 2013

Zasady atestacji laboratoriów genetycznych przy Polskim Towarzystwie Medycyny Sądowej i Kryminologii na lata 2014-2015

Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii (PTMSiK) jest towarzystwem naukowym powołanym w celu zapewnienia jak najwyższego poziomu ekspertyz z zakresu medycyny sądowej i nauk pokrewnych. Atestacja laboratoriów genetycznych organizowana przez Komisję Genetyki Sądowej PTMSiK jest jednym ze środków prowadzących do osiągnięcia tego celu.

I. Wprowadzenie

1. Organ przygotowujący atestację
1.1. Organem przygotowującym atestację laboratoriów genetycznych jest Komisja Genetyki Sądowej Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii, zwana dalej Komisją.
1.2. Za prawidłowy przebieg procedur atestacyjnych odpowiedzialny jest Przewodniczący Komisji powołany przez Zarząd Główny PTMSiK.
1.3. Bieżące informacje dotyczące atestacji laboratoriów genetycznych ogłaszane są na łamach „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” oraz na stronie internetowej Komisji (http://ptmsik.pl/index.php/wadze/komisja-genetyki-sadowej.html).

2. Cel atestacji
2.1. Celem atestacji jest standaryzacja metod i procedur stosowanych w laboratoriach, standaryzacja nomenklatury, ocena prawidłowości wyników otrzymywanych w poszczególnych laboratoriach oraz eliminacja błędów mogących prowadzić do niewłaściwego genotypowania i wnioskowania.
2.2. Atestacja przeprowadzana jest w zakresie badań śladów biologicznych oraz badań dotyczących ustalania pokrewieństwa, w tym ojcostwa.

3. Uczestnicy i terminy atestacji
3.1. Uczestnikami atestacji mogą być laboratoria genetyczne działające przy uniwersyteckich Katedrach i Zakładach Medycyny Sądowej oraz przy Instytucie Ekspertyz Sądowych, laboratoria kryminalistyczne Policji oraz inne placówki spełniające kryteria przedstawione w pkt. 3.2 i 3.3.
3.2. Laboratoria biorące udział w atestacji są zobowiązane do złożenia na piśmie na ręce Przewodniczącego Komisji chęci przystąpienia do atestacji, nie później jednak niż na jeden miesiąc przed terminem określonym w punkcie 4.3.
3.3. Warunkiem poddania się atestacji jest lokalizacja laboratorium na terenie Polski i samodzielne przeprowadzenie przez to laboratorium całego procesu badawczego, co musi być potwierdzone pisemnym oświadczeniem kierownika atestowanego laboratorium lub osoby reprezentującej laboratorium.
3.4. Przewodniczący Komisji może zarządzić wizytację atestowanego laboratorium.
3.5. Każde laboratorium biorące udział w atestacji oznaczane jest indywidualnym numerem. Numer ten służy identyfikacji laboratorium w procesie atestacji oraz zakodowaniu wyników tego laboratorium i jest podawany do wiadomości przez Przewodniczącego Komisji jedynie danemu laboratorium.

4. Przygotowanie i wysyłka próbek do atestacji
4.1. Przygotowaniem zestawów próbek do atestacji zajmuje się laboratorium referencyjne wyznaczone przez Przewodniczącego Komisji. Próbki przygotowywane są w zestawach liczących tyle próbek, ile jest laboratoriów zgłoszonych do atestacji, dodatkowo zabezpiecza się trzy próbki kontrolne.
4.2. Skład próbek do atestacji zatwierdza każdorazowo Przewodniczący Komisji wspólnie z pracownikiem laboratorium referencyjnego. Z powyższych czynności sporządzany jest protokół.
4.3. Zestawy próbek atestacyjnych zostaną wysłane w dniu 17.02.2014 r. za pomocą przesyłek poleconych jednocześnie do wszystkich laboratoriów biorących udział w atestacji na nazwisko kierownika lub osoby reprezentującej laboratorium.

II. Atestacja w zakresie badań śladów biologicznych

5. Próbki
5.1. Zestaw próbek do atestacji w zakresie badań śladów biologicznych obejmuje:
próbki określane jako „ślady biologiczne” – mogą to być plamy krwi, nasienia, śliny lub innego materiału biologicznego, przy czym próbki te mogą stanowić mieszaniny pochodzące od kilku osób, mogą zawierać zarówno materiał ludzki, jak i zwierzęcy, oraz mogą być przygotowane na dowolnych podłożach;
próbki określane jako „materiał porównawczy” – mogą to być plamy ludzkiej krwi na tkaninie bawełnianej lub bibule, wykonane z 50 mikrolitrów pełnej krwi bądź też wymazy z jamy ustnej pobrane za pomocą dedykowanych zestawów, przy czym każda plama lub wymaz pochodzi od jednej osoby. W przypadku, kiedy „materiał porównawczy” zostanie przygotowany w postaci wymazów, laboratorium referencyjne jest zobowiązane do pobrania wymazów w sposób, który zapewni wystarczające ilości DNA dla analiz przewidzianych w regulaminie atestacji.

6. Zakres i wyniki badań identyfikacyjnych
6.1. Laboratorium biorące udział w atestacji śladów biologicznych zobowiązane jest do prawidłowego oznaczenia markerów w następującym, podstawowym zakresie:
DNA autosomalny: układy D5S818, D13S317, D7S820, TPOX, CSF1PO, D3S1358, D8S1179, D16S539, D18S51, D21S11, FGA, TH01, vWA, D2S1338, D19S433 oraz marker płci (locus amelogeniny).
6.2. Atestowane laboratorium może poszerzyć podstawowy zakres badań, wymieniony w punkcie 6.1., o dodatkowe markery i otrzymać na nie atest, po uprzednim zgłoszeniu na ręce Przewodniczącego deklaracji o poszerzeniu zakresu. Dotyczy to następujących markerów:
z zakresu DNA autosomalnego: Penta D, Penta E, ACTBP2, D1S1656, D12S391, D10S1248, D22S1045, D2S441;
z zakresu Y-STR: DYS19, DYS385, DYS389I/II, DYS390, DYS391, DYS392, DYS393, DYS437, DYS438, DYS439, DYS448, DYS456, DYS458, DYS635, GATA H4.1, DYS643, DYS570, DYS481, DYS576, DYS549, DYS533;
z zakresu mitochondrialnego DNA: pełny region kontrolny (16024-576) lub jego mniejsze fragmenty, np. HVS I (16024–16365), HVS II (73–340), dla próbek referencyjnych oraz śladów biologicznych nie będących mieszaninami.
Wyniki badań genetycznych muszą zostać podane w postaci genotypów lub haplotypów w przypadku markerów haploidalnych, przy czym nazwy alleli muszą być zgodne z aktualnymi zaleceniami Międzynarodowego Towarzystwa Genetyki Sądowej (ISFG). Przeprowadzenie badań wstępnych rodzaju substancji biologicznej, jak również wykonanie obliczeń statystycznych jest opcjonalne. Obliczenia statystyczne dla układów autosomalnych powinny być oparte o bazę częstości dostępną na stronie internetowej Komisji. Laboratorium powinno podać również informację o wykorzystanej metodyce obliczeń statystycznych.
6.3. Laboratoria biorące udział w atestacji w zakresie śladów biologicznych zobowiązane są do dostarczenia dokumentacji w formie komputerowych wydruków elektroforegramów zawierających nazwę allelu i wysokość wszystkich pików za wyjątkiem pików uznanych za stutter lub niższych niż zadeklarowany poziom szumów wraz z binami lub drabinami alleli, umożliwiających weryfikację otrzymanych wyników. W przypadku analiz mitochondrialnego DNA laboratoria są zobowiązane do dostarczenia dokumentacji w formie wydruków elektroforegramów zawierających wyniki sekwencjonowania obu nici mitochondrialnego DNA (H i L).
Dokumentacja powinna być jasno i jednoznacznie opisana w taki sposób, aby nie było wątpliwości co do oznaczenia danej próbki oraz analizowanego układu.
6.4. Końcowe wyniki należy podać przez komputerowe wypełnienie formularza stanowiącego załącznik nr 1.
6.5. Wypełniony formularz (zgodnie z punktem 6.4.), dokumentację wyników (zgodnie z punktem 6.3.) i deklarację zakresu badań (podstawowy, rozszerzony o dodatkowe markery autosomalne, Y-STR i/lub mtDNA) należy nadesłać w dwóch egzemplarzach umieszczonych w oddzielnych, zamkniętych kopertach do Przewodniczącego Komisji do dnia 31.03.2014 r. Liczy się data stempla pocztowego. Kolejne strony dokumentacji winny być ponumerowane i podpisane przez kierownika laboratorium.
6.6. W interesie laboratorium wykonującego analizę dla potrzeb atestacji jest zabezpieczenie niewykorzystanych części próbek do ewentualnych badań kontrolnych, które mogą być wykonane na wniosek laboratorium lub Przewodniczącego Komisji w przypadku, jeśli zaistnieją niezgodności co do interpretacji wyników tej analizy.

7. Zasady interpretacji i oceny wyników oraz wydawania atestów w zakresie badań śladów biologicznych
7.1. Oceny wyników atestacji dokonuje Komisja po upływie zakreślonego w punkcie 6.5. terminu nadsyłania wyników. Ocena taka powinna zostać wykonana nie później niż w ciągu miesiąca od upłynięcia tego terminu.
7.2. Podstawą do oceny wyników atestacji są wyniki badań referencyjnych.
7.3. W ramach oceny wyników badań atestacyjnych poszczególnych laboratoriów dokonywana jest analiza nadesłanych wydruków z wynikami dla poszczególnych układów oraz ocena konkluzji.
7.4. W przypadku występowania wśród próbek atestacyjnych mieszaniny materiału genetycznego laboratoria poddające się atestacji zobowiązane są raportować wystąpienie takiej mieszaniny, jeśli składnik mniejszościowy stanowi co najmniej 20% mieszaniny. Niewykrycie lub nieuwzględnienie takiej mieszaniny w raporcie uznawane jest za błąd. W przypadku zaistnienia heteroplazmii sekwencji w mitochondrialnym DNA, laboratoria zobowiązane są wykazać jej obecność jeśli zawartość mniejszościowego wariantu nukleotydowego stanowi co najmniej 20%. W przypadku zaistnienia heteroplazmii długości, laboratorium powinno wykazać jej obecność w polu „uwagi”.
7.5. W ocenie wyników atestacji stosowane są następujące kryteria:
- wynik prawidłowy - dla wyników i konkluzji zgodnych z wynikami badań referencyjnych;
- wynik błędny - dla wyników i konkluzji rozbieżnych z wynikami badań referencyjnych, w tym również dla wyników badań, w których nieprawidłowo oceniono obecność mieszaniny materiału genetycznego, lub dla wyników wykazujących rozbieżności z nadesłanymi wydrukami.
Jakikolwiek błąd w zakresie podstawowym (punkt 6.1.) uniemożliwia uzyskanie atestu.
7.6. Laboratorium kwestionujące ocenę wyników badań atestacyjnych może złożyć odwołanie do Przewodniczącego Komisji w ciągu dwóch tygodni od daty ogłoszenia wyników atestacji.
7.7. Wszelkie wątpliwości dotyczące wyników badań atestacyjnych rozstrzygane są przez Komisję przy udziale przedstawiciela laboratorium kwestionującego ocenę wyników atestacji. Rozstrzygnięcie wątpliwości musi nastąpić w ciągu miesiąca od złożenia odwołania.
7.8. Komisja wydaje pisemne atesty dla laboratoriów biorących udział w badaniach atestacyjnych. Laboratorium może otrzymać atest w zakresie podstawowym lub poszerzonym o inne markery autosomalne, o układy Y-STR i/lub mtDNA, o ile w momencie wysyłania wyników zadeklaruje chęć posiadania takiego atestu. Atesty przesyłane są pocztą na adres laboratorium biorącego udział w atestacji.

III. Atestacja w zakresie ustalania pokrewieństwa, w tym ojcostwa

8. Próbki
8.1. Zestaw próbek do atestacji w zakresie ojcostwa, może obejmować:
1 próbkę oznaczoną literą „M” – jest to plama krwi matki na tkaninie bawełnianej lub bibule, wykonana ze 100 mikrolitrów pełnej krwi, bądź też wymaz z jamy ustnej, z zastrzeżeniem co do ilości DNA jak w pkt. 5.1.;
co najmniej 1 próbkę oznaczoną literą „D” i ewentualnie numerem porządkowym – jest to plama/plamy krwi dziecka/dzieci na tkaninie bawełnianej lub bibule, wykonana/wykonane ze 100 mikrolitrów pełnej krwi, bądź też wymaz z jamy ustnej, z zastrzeżeniem co do ilości DNA jak w pkt. 5.1.;
co najmniej 1 próbkę oznaczoną literą „P” i ewentualnie numerem porządkowym – jest to plama/plamy krwi domniemanego ojca lub członków jego rodziny na tkaninie bawełnianej lub bibule, wykonana/wykonane ze 100 mikrolitrów pełnej krwi, bądź też wymaz z jamy ustnej, z zastrzeżeniem co do ilości DNA jak w pkt. 5.1.
Badaniom atestacyjnym w ustalaniu innego rodzaju pokrewieństwa mogą być poddane inne, odpowiednio oznaczone próbki materiału biologicznego w postaci plam krwi wykonanych na tkaninie bawełnianej lub bibule ze 100 mikrolitrów pełnej krwi lub wymazów z jamy ustnej, z zastrzeżeniem co do ilości DNA jak w pkt. 5.1.

9. Zakres i wyniki badań w ustalaniu pokrewieństwa, w tym ojcostwa
9.1. Badania dla potrzeb atestacji laboratoriów w zakresie ustalania pokrewieństwa, w tym ojcostwa, muszą być przeprowadzane w następującym zakresie:
DNA autosomalny: układy D5S818, D13S317, D7S820, TPOX, CSF1PO, D3S1358, D8S1179, D16S539, D18S51, D21S11, FGA, TH01, vWA, D2S1338, D19S433 oraz marker płci (locus amelogeniny).
9.2. Wyniki badań genetycznych muszą zostać podane w postaci genotypów, przy czym nazwy alleli muszą być zgodne z aktualnymi zaleceniami ISFG.
9.3. Laboratorium zobowiązane jest podać wyniki atestacji łącznie z szansą ojcostwa (PI) obliczoną w oparciu o bazę danych częstości alleli dostępną na stronie internetowej Komisji wraz z informacją o wykorzystanej metodyce obliczeń statystycznych.
9.4. Wartość szansy ojcostwa (PI) wymagana, aby wyniki atestacji zostały uznane za prawidłowe, w przypadku potwierdzenia ojcostwa musi wynosić co najmniej 1 000 000, a wykluczenie ojcostwa musi być wykazane co najmniej w 4 loci genowych.
Jeśli podstawowy zestaw markerów (punkt 9.1.) nie pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa, zakres badań musi być poszerzony o inne dodatkowe układy.
9.5. Laboratoria biorące udział w atestacji w zakresie ustalania pokrewieństwa, w tym ojcostwa, zobowiązane są do dostarczenia dokumentacji w formie komputerowych wydruków elektroforegramów zawierających nazwę allelu i wysokość wszystkich pików za wyjątkiem pików uznanych za stutter lub niższych niż zadeklarowany poziom szumów wraz z binami lub drabinami alleli, umożliwiających weryfikację otrzymanych wyników.
Dokumentacja powinna być jasno i jednoznacznie opisana w taki sposób, aby nie było wątpliwości, co do oznaczenia danej próbki oraz analizowanego układu.
9.6. Laboratoria biorące udział w atestacji zobowiązane są również do przygotowania pełnej opinii (według wzoru stosowanego standardowo w danym laboratorium).
9.7. Końcowe wyniki należy podać przez wypełnienie formularza stanowiącego załącznik nr 2.
9.8. Wypełniony formularz (zgodnie z punktem 9.7.) oraz dokumentację wyników (zgodnie z punktem 9.5.) i pełną opinię (zgodnie z punktem 9.6.) należy nadesłać w dwóch egzemplarzach umieszczonych w oddzielnych, zamkniętych kopertach do Przewodniczącego Komisji do dnia 31.03.2014 r. Liczy się data stempla pocztowego. Kolejne strony dokumentacji winny być ponumerowane i podpisane przez kierownika laboratorium.
9.9. W interesie laboratorium wykonującego analizę dla potrzeb atestacji jest zabezpieczenie niewykorzystanych części próbek do ewentualnych badań kontrolnych, które mogą być wykonane na wniosek laboratorium lub Przewodniczącej Komisji w przypadku, jeśli zaistnieją niezgodności co do interpretacji wyników tej analizy.

10. Zasady interpretacji i oceny wyników oraz wydawania atestów w zakresie ustalania pokrewieństwa, w tym ojcostwa
10.1. Oceny wyników atestacji dokonuje Komisja po upływie zakreślonego w punkcie 9.8. terminu nadsyłania wyników. Ocena taka powinna zostać wykonana w ciągu miesiąca od upłynięcia tego terminu.
10.2. Podstawą do oceny wyników atestacji są badania referencyjne.
10.3. W ocenie wyników atestacji stosowane są następujące kryteria:
- wynik prawidłowy - dla wyników i konkluzji zgodnych z wynikami badań referencyjnych oraz dla wartości szansy ojcostwa (PI) przekraczających 1 000 000 w przypadku wyniku wskazującego na potwierdzenie ojcostwa albo przy uzyskaniu niezgodności w co najmniej 4 układach w przypadku wyniku wskazującego na wykluczenie ojcostwa;
- wynik błędny - dla wyników i konkluzji rozbieżnych z wynikami badań referencyjnych lub wyniku niespełniającego podanych powyżej wymogów wyniku w zakresie szansy ojcostwa (PI) albo liczby układów z niezgodnością.
Przy zastosowaniu układów multipleksowych obowiązuje podanie genotypów wszystkich układów wchodzących w skład używanego zestawu i uwzględnienie ich w obliczeniach statystycznych.
Jakikolwiek błąd w genotypowaniu uniemożliwia uzyskanie atestu.
10.4. W ramach oceny wyników badań atestacyjnych poszczególnych laboratoriów dokonywana jest analiza nadesłanych wydruków z wynikami dla poszczególnych układów oraz ocena konkluzji i obliczeń statystycznych, jak również treści i formy pełnej opinii.
10.5. Laboratorium kwestionujące ocenę wyników badań atestacyjnych może złożyć odwołanie do Przewodniczącego Komisji w ciągu dwóch tygodni od daty ogłoszenia wyników atestacji.
10.6. Wszelkie wątpliwości dotyczące wyników badań atestacyjnych rozstrzygane są przez Komisję przy udziale przedstawiciela laboratorium kwestionującego ocenę wyników atestacji. Rozstrzygnięcie wątpliwości musi nastąpić w ciągu miesiąca od złożenia odwołania.
10.7. Komisja wydaje pisemne atesty dla laboratoriów biorących udział w badaniach atestacyjnych i przesyła je pocztą na adres danego laboratorium.

IV. Zasady informowania o wynikach atestacji

11. Zasady informowania o wynikach atestacji
11.1. Wyniki badań atestacyjnych omawiane są na spotkaniu zwoływanym przez Przewodniczącego Komisji po zakończeniu atestacji, na które zapraszani są przedstawiciele wszystkich atestowanych laboratoriów. W czasie spotkania prezentowane są prawidłowe wyniki badań atestacyjnych i ewentualne błędy ujawnione w czasie oceny atestacji (bez podawania nazw laboratoriów).
11.2. Wyniki atestacji ogłaszane są na łamach „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” oraz na stronie internetowej Komisji, a także podawane są do wiadomości Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prokuratur Okręgowych, Prezesów Sądów Okręgowych i Dziekanów Naczelnej Rady Adwokackiej.

Załączniki do pobrana:

Atestacja PTMSiK 2014-2015 - Załącznik nr 1.docx

Atestacja PTMSiK 2014-2015 - Załącznik nr 2.docx

Baza danych częstości alleli KGS PTMSiK.xls